OLED, revolutionaire nieuwe verlichting

Het is al een paar jaar op de markt: een compleet nieuwe vorm van verlichting gebaseerd op OLED-technologie. Dit vormt zonder twijfel de grootste revolutie op het gebied van kunstlicht sinds de uitvinding van de gloeilamp. Het is de eerste volledig platte lichtbron en het heeft geen apart armatuur nodig om het licht op de juiste manier te verspreiden. OLED biedt daarmee ongekende nieuwe mogelijkheden op het gebied van gebruik en design. Daarnaast is het ook energiezuinig en duurzaam. De mogelijke toepassingen zijn zo talrijk, dat ze de manier waarop wij over verlichting denken in de nabije toekomst drastisch zullen veranderen.

OLED, verlichting van de toekomst

Artikelindeling met interne links

• OLED, verlichting van de toekomst
• Wat is OLED?
• Ander gebruik van OLED
• Draagbare OLED-verlichting
• OLED-panelen en -modules
• Voordelen van OLED-verlichting
• Milieuvriendelijk en duurzaam
• Een revolutie in design
• De toekomst van OLED-verlichting
• Toepassingen

Wat is OLED?

De afkorting ‘OLED’ staat voor: Organische LichtEmitterende Diode ( of in het Engels: ‘Organic Light Emitting Diode’). Het is een zeer kleine bron van licht die een organisch bestanddeel bevat dat uit zichzelf licht verspreid. Deze lichtbron maakt van OLED een grote vlaktestraler. Dit in tegenstelling tot LED-verlichting, waarbij juist sprake is van een felle lichtpunt. Ondanks de overeenkomsten in naam is er dus sprake van twee totaal verschillende soorten verlichting.

Op basis van het gebruikte organisch materiaal bestaan er twee verschillende typen OLED:

• Polymeeroleds. Deze bestaan uit lange ketens van polymeren waaraan verschillende kleurdragende moleculen zijn gekoppeld.
• Kleinmoleculeoleds. Deze bestaan uit kleine, speciaal ontwikkelde moleculestructuren op basis van iridium of andere metalen.

Het verschil tussen beide soorten OLED is echter vooral van belang voor producenten. Voor eindgebruikers maakt het niet veel verschil.

Ander gebruik van OLED

Tot dusverre is OLED-technologie vooral bekend van gebruik bij televisies en beeldschermen. Het voordeel is dat er geen extra lamp nodig is om de schermen te verlichten, waardoor deze zeer dun kunnen blijven. Dunner dus dan LCD schermen. OLED is duidelijk de toekomst van het beeldscherm, maar nu zijn er nog problemen omdat de betreffende schermen maar een jaar of vier meegaan.

Niettemin is OLED toch al handig voor tablets en andere draagbare computers. Niet alleen omdat het deze tot lichtgewichten maakt, maar ook omdat de kijkhoek groter is dan bij andere technologieën. Daarom wordt het voor draagbare apparaten toch al relatief veel gebruikt.

Een ander voorwerp dat een toekomst met OLED’s wacht is de spiegel. Door de platte technologie wordt de interactieve spiegel mogelijk. Dat is niet in de laatste plaats omdat OLED-panelen als ze uitstaan een spiegelend oppervlak kunnen hebben. Vermoedelijk gaat het twee kanten op met de OLED-spiegel: enerzijds kan hij gebruikt worden om meer sfeer en een ruimtelijk effect te creëren in een kamer, anderzijds zal het voor bedrijven mogelijk worden om reclame te maken via spiegels, bijvoorbeeld in pashokjes en openbare toiletten.

Draagbare OLED-verlichting

Ook wat betreft verlichting is OLED zeer geschikt voor een draagbare variant. Je krijgt dan immers een ultradunne, lichtgewicht lamp die toch veel licht uitstraalt.

Zulke lampen bestaan al en hebben hun nut bewezen. In maart 2011 vond bij Honshu in Japan de vreselijke ramp plaats, bestaande uit een aardbeving, tsunami en kernramp. Dat deed Toshiba haast maken met het produceren van een draagbare OLED-lamp die in dit rampgebied gebruikt kon worden.

OLED-panelen en -modules

De OLED-verlichting waar het echter vooral om gaat wijkt zozeer af van traditionele lichtbronnen, dat het woord ‘lamp’ nauwelijks nog in aanmerking komt. Vaker wordt gesproken van OLED-panelen en OLED-modules. Daarbij is een paneel een grote eenheid die ergens vast kan worden bevestigd, terwijl een module een verplaatsbare 'plug-and-play' versie is, direct klaar voor gebruik. Phillips bedacht trouwens de merknaam Lumiblade, die in de volksmond mogelijk ook gebruikelijk zal worden.
Dit alles neemt overigens niet weg dat kleine modules wel kunnen worden gebruikt om een lamp of kroonluchter mee te maken.

OLED-panelen zijn 1,8 mm dik en hebben (voorlopig) een maximale oppervlakte van zo’n 150 cm². Ze worden gemonteerd op glas, wat vooralsnog het enige materiaal is dat de inhoud afdoende beschermt tegen vocht en lucht. De panelen worden mede aangestuurd door elektronica, waardoor ze bijvoorbeeld ook kunnen reageren op beweging. Er zijn geen extra koellichamen, lenzen of prisma’s nodig om ze te laten werken.

Het licht dat de panelen afgeven is zacht en warm, ook als ze op hun maximale sterkte branden. Uitgeschakeld blijft er een spiegelend dan wel melkachtig oppervlak achter.

Voordelen van OLED-verlichting

OLED-modules en -panelen hebben de volgende opvallende voordelen in vergelijking met traditionele lampen:

• Het zijn koude lichtbronnen die niet heet worden. Dat maakt allerlei nieuwe toepassingen mogelijk.
• Ze hebben hetzelfde rendement als een spaarlamp, maar hebben geen opwarmfase nodig. In dit kader kunnen ze ook gemakkelijk worden gedimd.
• Er zijn geen aparte armaturen nodig om de lichtbaan te sturen.
• Ze geven ruim licht, maar het wordt nooit verblindend.

Milieuvriendelijk en duurzaam

OLED-technologie staat nog in de kinderschoenen, maar nu al werkt het zeer efficiënt en kan het tellen als milieuvriendelijke verlichting. De prestaties zijn gelijk aan een spaarlamp of tl-buis, maar kunnen daar in toekomst wellicht bovenuitstijgen.

Bij gemiddeld gebruik kent een OLED-paneel zo’n 15.000 branduren. Er worden bij deze lampen echter geen giftige gassen of kwik gebruikt. Ook geven ze geen ultraviolet of infrarood licht af.

Een revolutie in design

Het meest revolutionaire aan OLED-verlichting is echter de mogelijkheden die het geeft op ontwerpgebied. Omdat lichtbron en armatuur één geheel zijn, hebben ontwerpers er een compleet nieuwe uitdaging aan. Ze kunnen nu het licht zelf in hun ontwerpen betrekken.
Afgezien daarvan geven de dunne modules geheel andere toepassingsmogelijkheden dan lampen. Deze kunnen namelijk probleemloos op wanden, plafonds en meubels gemonteerd worden. Daardoor wordt ook de plaatsing van de lichtbronnen heel anders dan voorheen.

Al met al gaat verlichting er hierdoor compleet anders uitzien dan wij gewend zijn en het tot dusver genoemde is daarvan nog maar het begin.

De toekomst van OLED-verlichting

Momenteel zijn ontwikkelaars bezig OLED-panelen nog revolutionairder te maken dan ze al niet zijn. Voor de niet al te verre toekomst worden de volgende vernieuwingen verwacht:

• OLED-panelen die zijn gemonteerd op kunststof in plaats van glas. Dat zou flexibele, buigbare panelen mogelijk maken. Er wordt zelfs nagedacht over kneedbare panelen die door de eindgebruiker in de gewenste vorm kunnen worden gebracht.
• Transparante panelen. Deze kunnen als ze uit staan dienen als ramen die naar behoefte doorzichtig zijn of juist afschermen tegen inkijk. In het donker geven deze vensters dan licht, mogelijk zelfs licht dat daglicht nabootst.

Toepassingen

Voorlopig zullen OLED-panelen nog voornamelijk hun weg vinden naar openbare gebouwen en bedrijven. Dat betreft met name hotels en restaurants, waar de ontvangst van mensen met warme designverlichting hoog op de prioriteitenlijst staat.
Voor gewoon huis-tuin-en-keuken gebruik is het nog wat prijzig, hoewel fabrikanten al enkele huislampen in het assortiment hebben. De verwachting is echter dat OLED-modules en daarvan gemaakte lampen op de middellange termijn de woonkamer zullen veroveren.