Het testbeeld van de beeldbuistelevisie

Iedereen die de twintigste eeuw bewust heeft meegemaakt kan zich hoogstwaarschijnlijk nog wel het bekende "testbeeld" van de beeldbuistelevisie herinneren. Omdat het analoge televisietijdperk en de zogenaamde beeldbuis al lang verleden tijd zijn, is ook het oude vertrouwde testbeeld verdwenen. Maar wat was nou het nut van het testbeeld en waarom werd het alleen op bepaalde tijden uitgezonden?

Artikelindeling

• De werking van het testbeeld bij de beeldbuistelevisie
• Toevoegingen aan het testbeeld
• Wanneer het testbeeld werd uitgezonden
• Het verdwijnen van het testbeeld
• De vervangers van het testbeeld
• Het allereerste testbeeld bij de zwart-wittelevisie
• Het eerste elektronisch gegenereerde testbeeld van de zwart-wittelevisie
• De kleurentelevisie

De werking van het testbeeld bij de beeldbuistelevisie

Sinds 1 januari 1974 was het testbeeld van de PM5544-testbeeldgenerator (het testbeeld dat de meesten zich nog herinneren) op Nederlandse televisiezenders te zien. Het testbeeld was simpelweg een elektronisch gegenereerd sjabloon dat gebruikt kon worden voor beeldinstellingen van de televisie. Het testbeeld was er dan ook op gericht om de weergave van een zogenaamde beeldbuistelevisie te controleren en af te stemmen. Dit was mogelijk bij zowel kleuren- als zwart-wittelevisies. Het was de bedoeling dat de 'sinusvormige' definitielijnen in het testbeeld, los van elkaar als zwart-witte lijntjes te zien waren. Als de definitielijnen vervloeiden dan moest er gecorrigeerd worden met de fijnafstemmer van de televisie. Daarnaast kon ook de kleurdekking, het beeldformaat, de lineariteit en de antenne-ontvangst gecontroleerd worden.

Toevoegingen aan het testbeeld

In Nederland en België werd er ook een geluid meegezonden met het testbeeld. Het geluid bestond uit een sterke pieptoon die naar alle waarschijnlijkheid slecht voor het gehoor was. Gaandeweg werd de meegezonden pieptoon vervangen door muziek of een radiozender. In Engeland liet de BBC speciaal muziek maken voor zijn bedrijfseigen testbeeld. In Scandinavische landen werd er bij het testbeeld naast geluid, ook een datum en tijd meegezonden.

Wanneer het testbeeld werd uitgezonden

Vroeger hadden de meeste televisiekanalen geen 24-uurszenders. Wanneer de zendtijd ophield werd de zender op het kanaal uitgeschakeld en het testbeeld ingeschakeld. Tot in het begin van de eenentwintigste eeuw werden de testbeelden door de toenmalige PTT (Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie) 's nachts uitgezonden, later veranderde dit naar de ochtend. Tot acht minuten voor aanvang van de eerste uitzending op het kanaal was dan het testbeeld te zien.

Het verdwijnen van het testbeeld

Doordat steeds meer kanalen in Nederland 24-uurszenders kregen, verdween langzamerhand het testbeeld van de televisie. Het laatste testbeeld werd eind december 2004 uitgezonden op publieke Nederlandse zenders. Tegenwoordig is het testbeeld op een apart kanaal, of ergens in het menu van digitale televisieontvangers terug te vinden. In landen waar kanalen geen 24 uur per dag uitzenden, wordt er nog regelmatig overgeschakeld naar testbeelden.

De vervangers van het testbeeld

Het testbeeld heeft in Nederland tegenwoordig plaatsgemaakt voor zogenaamde interactieve televisie en thuiswinkelprogramma's. Zo kan er bijvoorbeeld live een "spel" op de televisie worden uitgezonden waarbij (geld)prijzen gewonnen kunnen worden. Iemand die er op dat moment aan mee wil doen, moet dan naar de uitzending bellen of sms'en. Niet alleen spellen maar ook zogenaamde horoscooplijnen worden uitgezonden. Hierbij kunnen bellers in contact kunnen komen met een tv-medium dat de bellers (live) advies geeft.

Het "interactieve" aan interactieve televisie, is vooral het live aspect van de uitzending. Door te bellen naar een duur 0900-telefoonnummer dat tijdens de uitzending getoond wordt, maakt de beller kans om live over de telefoon in de uitzending te komen. De beller kan dan bijvoorbeeld het goede antwoord geven op een prijsvraag of advies krijgen van het tv-medium.

Thuiswinkelprogramma's worden vooral overdag uitgezonden. Het zijn vaak uitgebreide reclamefilmpjes uit Amerika, die voor een deel in het Engels en in het Nederlands uitgelegd worden. De bedrijven achter de reclamefilmpjes proberen kijkers aan te sporen tot het kopen van hun producten, dit zijn bijvoorbeeld: afslankproducten, cd-collecties, keukenmessen of krasverwijderaars. Het kopen van de producten kan uiteraard alleen via de telefoon door wederom te bellen naar een duur 0900-telefoonnummer.

Het allereerste testbeeld bij de zwart-wittelevisie

Al in 1946 (het begin jaar van de Nederlandse televisie) werd de RMA Resolution Chart in gebruik genomen en voor de camera geplaatst. De RMA Resolution Chart was een complexe zwart-witafbeelding. Op de zwart-witafbeelding waren er in de hoeken vier kleine kenmerkende cirkels aangebracht en in het midden één grote cirkel. Ook gaf de afbeelding veel afsteminformatie weer. Hierdoor kon iemand die destijds verstand had van televisies, het beeldscherm zo optimaal mogelijk afstemmen. Zo was onder meer de scherpte, het contrast en de verzadiging af te stemmen. De afbeelding werd niet elektronisch gegenereerd, maar fysiek voor de camera geplaatst. Hierdoor was het minder accuraat en foutgevoelig, bijvoorbeeld door een verkeerde opstelling van de camera en/of de kwaliteit van de camera.

Het eerste elektronisch gegenereerde testbeeld van de zwart-wittelevisie

In de beginjaren zonden televisietorens echter ook het Philips GM 2671/50 testbeeld uit. Dit testbeeld kwam bekend te staan als "het theedoek-beeld". Het theedoek-beeld was een eenvoudig elektronisch gegenereerd testbeeld en bestond uit een patroon van blokken. Voor een juiste afstemming van de televisie, moesten de blokken allemaal vierkant op het televisiescherm verschijnen. De blokken hadden ook allemaal verschillende grijstinten.

De kleurentelevisie

Tot zeker in 1967 (het jaar van de invoering van kleurentelevisie) bleef de RMA Resolution Chart gebruikt worden. Deze was tot vijftien minuten voor aanvang van een uitzending te zien. Op avonden dat er in kleur werd uitgezonden, werd de zwart-witte RMA Resolution Chart om de 5 minuten afgewisseld met kleurendia's. Op 1 maart 1975 werden de RMA Resolution Chart en kleurendia's door de NOS (Nederlandse Omroep Stichting) permanent vervangen. Het testbeeld van de PM5544-testbeeldgenerator kwam hiervoor in de plaats.