Een tekstbericht of een signaal ontvangen met een semafoon

De semafoon (in Nederland vooral bekend komen te staan als de pieper of bieper) is een apparaat waarmee iemand een signaal of een tekstbericht kan ontvangen. Wanneer de semafoon een signaal ontvangt (een oproep) dan geeft het een piepend audiosignaal af. Hierdoor heeft de semafoon de bijnaam "pieper" gekregen. Afhankelijk van de mogelijkheden licht er bij een oproep een controlelampje op en/of is er een tekstbericht in het schermpje te zien. In de Verenigde Staten maakten hulpdiensten echter al gebruik van een zogenaamde alarmontvanger, die vrijwel identiek is aan de semafoon.

Artikelindeling

• De oorsprong van semafonie
• De werking van een semafoon
• Verschillende semafoonmodellen
• 06-nummers storen het semafoon-netwerk
• De semafoon in populaire cultuur
• Het verdwijnen van de semafoon

De oorsprong van semafonie

Enkele jaren nadat het landelijk openbare mobilofoonnet uit 1950 in werking ging, bleek dat uitbreiding van de verkeerscapaciteit noodzakelijk was. Echter zou de toevoeging van meerdere kanalen de communicatie tussen en naar mobilofoonabonnees bemoeilijken. Rond die tijd was er in Zwitserland apparatuur ontwikkeld waarmee auto's opgeroepen konden worden. Met deze apparatuur besloot de toenmalige PTT in december 1955 een test te starten in de regio 's-Gravenhage (Den Haag). De test bestond in totaal uit acht aansluitingen en kan gezien als de eerste officiële semafoontestomgeving van Nederland.

De testresultaten van de semafoon-dienst

De bevindingen van de test verliepen erg goed en in 1961 werd de eerste zogenaamde simofoon-dienst ingevoerd. Hierdoor konden er per telefoon, signalen doorgegeven worden aan abonnees van de dienst. Later veranderde de naam naar semafoon-dienst (Grieks: sèma = teken en fonè = stem of klank). Tegen september 1964 was de dienst zodanig gewijzigd dat er gesproken werd van een Nederlandse uitvinding, die zijn oorsprong vond in Zwitserland. In dezelfde maand werd er met België een overeenkomst gesloten om samen de semafoon-dienst te exploiteren. De oplevering hiervan vond plaats in februari 1967.

De werking van een semafoon

Het semafoon-netwerk bestond uit vier kanalen, binnen Nederland en België. Kanaal 2 (Lopik) en 3 (Smilde) waren van Nederland, kanaal 1 en 4 waren van België. Een persoon kon een abonnee van de semafoon-dienst zogenaamd "oppiepen". Hierdoor moest eerst een netnummer gekozen worden (bijv. 065 van Den Haag) en daarna het nummer van de semafoon. De eerste semafoonmodellen hadden drie signaallampjes die aangeduid waren met de cijfers 1, 2 en 4. De frequenties waarop semafoons uitzonden lagen iets onder de 87,5 MHz (megahertz). Hierdoor konden de signalen soms gehoord worden op een gewone FM-radio. De semafoon bleek destijds een zeer efficiënt apparaat voor storingsmonteurs, vertegenwoordigers, veeartsen en dokters. De foto van een vissende dokter die het semafoon model "Escort" naast zijn visspullen heeft staan, was destijds dan ook een bekend plaatje.

Weergave-codes genereren

Met de drie signaallampjes konden zes verschillende weergave-codes gegenereerd worden. Personen die een semafoon oppiepten konden dan met de signaallampjes, signalen doorgeven aan de semafoon. Het was dus belangrijk dat de eigenaar van de semafoon afspraken maakte over de betekenis van de weergave-codes.

Verschillende semafoonmodellen

Door de jaren heen zijn er verschillende semafoonmodellen ontwikkeld. Net als de mobiele telefoon werd de semafoon steeds compacter, energie-zuiniger en kreeg meer mogelijkheden. De drie bekendste modellen waren:

• de Escort uit 1961, ter grootte van een koffertje en woog 4,5 kg
• de Minor uit 1971, ter grootte van een pocketboek en woog 0,75 kg
• de Piccolo uit 1978, ter grootte van een pakje sigaretten en woog 200 g

Behalve het formaat en het gewicht, waren de Escort en de Minor technisch hetzelfde. Zowel de Escort als de Minor had een uitschuifbare staafantenne, ook decodeerden ze de hoogte van elke toon. Bij iedere juiste combinatie werd dan de pieptoon en een weergave-code van de semafoon geactiveerd. Terwijl de Escort een handvol zaklantaarn-batterijen nodig had, gebruikte de Minor een verwisselbare accu waar vijf AA-batterijen in zaten.

Technologische verbeteringen

Het model Piccolo was een enorme verbetering op de huidige technologie. In gewicht was het apparaat een stuk handzamer en het kon ook acht verschillende weergave-codes genereren op een cijferdisplay, in plaats van zes via signaallampjes. Ook was er een functie aanwezig voor stille oproepen, de zogenaamde "Schouwburg oproepen". Met de stille oproepfunctie kon het piepende audiosignaal uitgezet worden. De eigenaar kon dan later op een geschikt moment controleren of iemand hem of haar had opgepiept. De Piccolo werkte digitaal en had een geïntegreerde antenne. In tegenstelling tot voorgaande modellen, gebruikte de Piccolo maar één batterij en kon daar wekenlang op blijven werken. In 1994 bracht het bedrijf IBM 's werelds allereerste smartphone uit. Deze smartphone genaamd Simon Personal Communicator beschikte ook over een ingebouwde semafoon.

06-nummers storen het semafoon-netwerk

In 1986 dreigden hulpdiensten zoals de brandweer en medisch personeel in de problemen te komen, doordat de bereikbaarheid van het semafoon-netwerk werd verstoord. De storing werd veroorzaakt door miljoenen oproepen naar 06-nummers. Destijds werden deze nummers veelal gebruikt door informatiediensten (ANP, KNMI, tijdmelding, etc.) en aanbieders van vermaakdoeleinden. Vooral de 06-nummers van aanbieders met inhoud voor volwassenen bleken erg populair. Hierdoor raakte het netwerk overbelast en dat ging ertoe leiden dat meldingen op semafoons te laat of helemaal niet binnenkwamen. De toenmalige PTT had als tijdelijke oplossing ervoor gekozen dat 06-nummers met inhoud voor volwassenen alleen 's avonds laat en 's nachts bereikbaar waren. De uiteindelijke oplossing was uitbreiding van het netwerk.

De semafoon in populaire cultuur

Mede dankzij promotieacties van Pepsi en Free Record Shop halverwege de jaren 90, waren de modellen Buzzer en Maxer populair geworden onder jongeren. Ook televisieseries als Buffy: The Vampier Slayer, Friends, 30 Rock en de tekenfilmserie Hey Arnold! maken verwijzingen naar het gebruik van een semafoon. In een paar delen van de videospelreeks GTA (Grand Theft Auto), heeft de speler een semafoon waarop berichten en verdiensten voor de speler worden weergegeven. In de horrorfilm Hostel: Part II uit 2007, wordt het personage Todd opgepiept door de Elite Hunting Club omdat de persoon die hij wil martelen gereed is gemaakt.

De semafoon werd voor een lange tijd ook geassocieerd met drugshandel. Meewerkend opzichter James Fleming van de Dade County Public Schools in Florida, noemde de semafoon ooit een "dominerend symbool van drugshandel". Scholen in de Verenigde Staten hadden het gebruik van semafoons verboden omdat studenten er gemakkelijk drugsgerelateerde zaken mee zouden kunnen regelen. De Amerikaanse televisieserie The Wire van HBO speelde daarop in door drugshandelaren van de zogenaamde Barksdale Crew uit Baltimore te voorzien van semafoons.

Het verdwijnen van de semafoon

Tot ver in de jaren 90 werden semafoons gebruikt, maar verdwenen gaandeweg door het intreden van mobiele telefoons die op het gsm-netwerk fungeerden. Door het intreden van het gsm-netwerk was het mogelijk om zowel gesprekken te voeren, als sms'jes (tekstberichten) versturen en ontvangen. KPN had als overgangsvorm nog aantal jaren het Greenhopper-netwerk in Nederland geëxploiteerd. De Greenhopper-apparaten werkten hetzelfde als een semafoon, maar konden bij een basisstation of een zogenaamd "Greenpoint" ook als telefoon gebruikt worden. Ook het Greenhopper-netwerk raakte achterhaald door de voordelen van het gsm-netwerk.

Op 5 november 2005 sloten de semafoon-netwerken Nationaal 1 en Benelux. Hierdoor werden een groot aantal semafoons die begonnen met het nummer 06-5 onbruikbaar. De semafoons die met dat nummer begonnen waren afkomstig van KPN.

Het semafoon-netwerk en de semafoon tegenwoordig

Het semafoon-netwerk blijft in de toekomst bestaan in de vorm van het zogenaamde POCSAC-netwerk en het ERMES-netwerk. POCSAC is van het bedrijf Euromessage (voorheen bekend als Callmax) en ERMES is van KPN. De ERMES-licentie van KPN loopt in 2016 af. De overheid maakt voor semafoons gebruik van het zogenaamde P2000-netwerk. Sommige bedrijven en horecagelegenheden maken tegenwoordig gebruik van semafoons binnen een eigen netwerk. Klanten krijgen tijdelijk een semafoon en worden opgepiept wanneer bijvoorbeeld hun bestelling klaar is.

Lees verder

• De allereerste smartphone: IBM Simon Personal Communicator