De Wurlitzer 1015 bubbler; stijlicoon van de jaren 40 en 50

Als er één model is dat vrijwel synoniem staat voor jukeboxen, dan is het wel de Wurlitzer 1015. Dit model, uitgebracht vlak na de oorlog in 1946, deed eenieder perplex staan. De prachtige vormen en speciale lichteffecten zorgden niet alleen voor de hoogste verkopen ooit voor een jukebox, maar ook voor wereldwijde faam voor zowel Wurlitzer zelf als de geestelijk vader van de 1015, Paul Fuller.

Paul Fuller, de ontwerper van de Wurlitzer 1015

Vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zorgde de ontwikkeling van doorschijnende gekleurde plastics ervoor dat jukeboxen van houten kasten konden veranderen in uitbundige kleurig verlichte design-statements. Vrijwel iedere fabrikant volgde deze trend dan ook op de voet, iets wat Wurlitzer niet naliet. In januari 1938 zou naast Seeburg en AMI ook Wurlitzer een zogenaamde light-up jukebox op de handelsbeurs tonen; het Model 24. Deze jukebox was niet alleen de eerste light-up jukebox voor Wurlitzer, maar het was ook de eerste jukebox waarbij het bedrijf de ontwerper bij naam noemde: Paul Fuller. Deze ontwerper zou aan de wieg staan van vele iconische Wurlitzers, waaronder uiteindelijk ook de wereldberoemde 1015.

De aanloop naar de Wurlitzer 1015 jukebox

De Tweede Wereldoorlog was voor jukeboxfabrikanten een moeilijke periode. Niet alleen zorgde de oorlog voor een zeer moeilijke afzetmarkt, maar ook voor een gebrek aan materiaal. Wurlitzer loste dit gedeeltelijk op door modellen te produceren die een vrijwel geheel houten kabinet hadden, zoals de Wurlitzer 950. De iconische plastic elementen werden tijdens deze oorlogsjaren vervangen door glas. Gezien de huidige populariteit van deze modellen kan wel gesteld worden dat het tekort aan materialen tijdens de oorlog het design zeker geen kwaad gedaan heeft. Na het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog buitelden de jukeboxfabrikanten over elkaar heen om zo snel mogelijk een uitbundige naoorlogse jukebox te produceren; voor Wurlitzer zou dit eerste naoorlogse ontwerp de 1015 zijn.

Het design van en de marketing rond de Wurlitzer 1015

Hoewel het zowel nu als toen een legendarisch ontwerp betreft, is de Wurlitzer 1015 nooit een modern ontwerp geweest. Waar AMI, Rock-Ola, Mills en Seeburg steeds op zoek waren naar een moderne geest in hun ontwerpen, heeft Wurlitzer deze ambitie laten varen in de jaren van Paul Fuller. Het ontwerp van de 1015 laat dan duidelijk invloeden zien van de vooroorlogse jaren, zoals de uitbundige plastics met verlichting en de gebogen bovenkant van de jukebox, met een modern sausje; te zien in de strakkere vormgeving. Toch sprak het model een veelheid aan kopers aan; niet alleen aangetrokken door het design van Paul Fuller, maar ook door de ongekend grote marketinginspanning rondom het model.

Nog nooit eerder werd zo hard geadverteerd rondom een nieuw model als bij deze 1015. Een nieuwe innovatie bij deze marketingcampagne was bovendien de tactiek om de Wurlitzer 1015 direct bij het publiek aan te prijzen; via het publiek zou men de horeca uitbaters dwingen voor de 1015 te kiezen was de gedachte. “America’s favorite nickel’s worth of fun” zou de nieuwe, doch wegens inflatie niet van controverse gespaarde, slogan rondom Wurlitzer en de 1015 worden. De tekst “The sign of the Musical Note identifies places where you can have fun playing a Wurlitzer” op de advertenties moest de consument verleiden om alleen naar plaatsen met een Wurlitzer te gaan.

Productieaantallen van de Wurlitzer 1015

Het aansprekende design en de uitgebreide marketingcampagne hadden effect; het model werd in 1946 en 1947 verkocht, met een gecombineerd verkoopcijfer van 60.400 stuks. Hiermee werd het de bestverkopende jukebox ooit, op plek twee slechts gevolgd door een andere Wurlitzer, de 616 uit 1937 met een verkoopaantal van 39.100 stuks. De productie van de eerste jukebox van de concurrentie, de Seeburg M100C uit 1952 zou slechts 38.200 stuks bedragen. Beide fabrikanten zouden tezamen overigens de gehele top 10 aan bestverkochte jukeboxen beheersen.

Techniek van de Wurlitzer 1015

Het ontwerp van de Wurlitzer 1015 werd opgebouwd rondom een mechanisme dat 24 78-toerenplaten aan één zijde kon spelen. Hiermee was het zeker geen marktleider; andere fabrikanten hadden reeds jukeboxen die het dubbele aantal selecties boden door de mogelijkheid om de 78-toerenplaten op beide zijden af te spelen. Rondom de kast waren lichtgevende buizen geplaatst, waarin kleinere buizen met bubbels de jukebox als het ware tot leven brachten. De kenmerkende afgeronde top van de jukebox was een van de designkenmerken van Paul Fuller, een stijl die Wurlitzer in de silver age zou definitief zou verlaten. Het selectie- en afspeelmechanisme waren zichtbaar door een venster aan de bovenkant, waaronder de verlichte selectiekaartjes en het Wurlitzer logo de strakke vormgeving van ornamenten voorzag. Daaronder maakte het iconisch gevormde rooster voor het speakerdoek, omtrokken door een lichtgevende plastic buis het ontwerp af.

De prijzen voor een Wurlitzer 1015

Voor een Wurlitzer 1015 wordt tegenwoordig de hoofdprijs betaald; zelfs een exemplaar in bedenkelijke conditie levert al snel een prijs boven de 10.000 euro op. Het restaureren van een Wurlitzer 1015 is dan ook voor velen de moeite waard gebleken, gezien het geringe aantal van originele 1015’s dat nog over is.

Hoewel het restaureren van jukeboxen een bijdrage levert aan de instandhouding van deze prachtige machines, zitten er met name bij de jukeboxen uit de golden age een aantal minpunten uit; een dergelijke machine wordt na een restauratie vaker een representatie van onze huidige gedachte over de jukebox dan een historisch correcte weergave van het model. Zo worden de nikkelen ornamenten en “klemmen” rondom de buizen van de Wurlitzer 1015 vaak verchroomd waardoor het gehele uitstraling van de 1015 veranderd van kunstwerk tot kitsch. Daarnaast werken vele interne onderdelen vaak niet meer, zoals de populariteitsmeter (ontworpen om de populariteit van iedere plaat te kunnen beoordelen, om eventueel minder hard lopende platen te vervangen) of de muntproof. Het fineer is vaak ook een slechte kopie van het origineel en te grove restauratie heeft vaak enkele details uit metalen onderdelen vervaagd.

De koop van een Wurlitzer 1015

Bij het aanschaffen van een goede Wurlitzer 1015 is het van belang om zo dicht mogelijk bij het origineel te blijven. Hoewel veel kopers tegenwoordig geen nikkel ornamenten meer willen en deze liever verchroomd hebben, doet dit af aan het originele iconische ontwerp. Kijk bij aanschaf daarom goed naar de originaliteit van de jukebox; controleer de juistheid van de kleuren (ook van de fineer) en of de ornamenten inderdaad origineel zijn.

Controleer de plastics op beschadigingen of kleurverschillen (origineel/reproductie!), net als de rest van de kast. De frontdeur van de jukebox staat ook vaak scheef, dit gebeurt door intensief gebruik en het vaak openen en sluiten van deze deur. Een gebrekkige ondersteuning aan het zware gewicht van deze deur zorgt ervoor dat de deur gaat hangen, wat de kast doet krommen. Naast het uiterlijk van de jukebox is het ook belangrijk om de binnenzijde te zien. Vaak zal een 1015 technisch wel goed gerestaureerd zijn, maar toch verdient het aanbeveling om de werking goed te controleren, door in ieder geval alle selecties te proberen en met het volume te “spelen” om de versterker te kunnen controleren. Luister goed of het mechanisme soepel werkt en of er geen hinderlijke brom aanwezig is. Kijk ook naar de werking van de muntproof; een echte jukebox dient immers te werken op munten! Mocht deze niet meer werken, hoeft dit echter geen dure reparatie te zijn, mits alle onderdelen nog aanwezig zijn.

Het verdient aanbeveling om een jukebox als de Wurlitzer 1015 bij een dealer of handelaar aan te schaffen, aangezien deze vaak een garantie geven van enkele maanden en de jukebox thuis kunnen plaatsen. Bij oude 78-toerenmachines wil het vervoeren nogal eens wat kleine storingen veroorzaken die een dergelijke handelaar of dealer snel kan verhelpen.

Wurlitzer One More Time

Mocht de prijs van een originele Wurlitzer 1015 te hoog zijn, zijn er ook reproducties verkrijgbaar met 45-toerenplaten of CD’s. De meest voorkomende reproducties zijn de Wurlitzer OMT’s (Wurlitzer One More Time) die tegenwoordig goed verkrijgbaar zijn.